Ο Γενικός Γραμματέας Δημοσίων Επενδύσεων & ΕΣΠΑ κ. Δημήτρης Σκάλκος, μίλησε στο Συνέδριο «Ξεπερνώντας την Πανδημία» του Α-Energy Innovation Initiative που έγινε στην Αθήνα στις 8 Ιουλίου 2020.
Αφετηρία των όσων, λοιπόν, σχεδιαστούν και υλοποιηθούν τους επόμενους μήνες και χρόνια, θα πρέπει να είναι κατ’ εμέ, και αυτό νομίζω είναι αυταπόδεικτο, η κάλυψη του μεγάλου επενδυτικού κενού της χώρας που αποτιμάται σύμφωνα με τον ΣΕΒ περί τα 100 δισεκατομμύρια ευρώ. Οι διαθέσιμοι δημόσιοι πόροι που έχει η χώρα, είτε πρόκειται για εθνικούς πόρους, είτε πρόκειται για κοινοτικούς, είναι προφανώς σε απόλυτους αριθμούς πολύ υψηλοί. Ωστόσο είναι υποπολλαπλάσιοι των πολλών αναγκών που έχει δημιουργήσει η πολύχρονη οικονομική κρίση στη χώρα. Έχει απαξιωθεί μεγάλο μέρος του ανθρώπινου δυναμικού. Έχει τρωθεί σε μεγάλο βαθμό ο παραγωγικός ιστός. Τα προβλήματα ρευστότητας είναι πολύ σημαντικά. Για όλα αυτά, λοιπόν, θα πρέπει οι δημόσιοι πόροι να μοχλεύσουν ιδιωτικούς πόρους και να έρθουν εκείνες οι ιδιωτικές επενδύσεις που θα καλύψουν τις πραγματικές ανάγκες της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας.
Ξεκινώ με την αξιοποίηση των πόρων που ήδη έχουμε στα χέρια μας, την αξιοποίηση των πόρων του τρέχοντος ΕΣΠΑ 2014-2020. Και εδώ θα πρέπει να πούμε πως κάποια βήματα σημαντικά, αυτό λέει η δική μου αξιολογική κρίση, έγιναν τον τελευταίο χρόνο και θα έλεγα ακόμη ότι το τρίμηνο διάστημα του lockdown της χώρας δεν επηρέασε αυτή την πορεία.
Να δώσω μερικά διαθέσιμα στοιχεία για να καταλάβετε λίγο καλύτερα την εικόνα. Τα τελευταία διαθέσιμα με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, οι εντάξεις των έργων αντιστοιχούν πια στο 106% της συνολικής δημόσιας δαπάνης των επιχειρησιακών προγραμμάτων του ΕΣΠΑ, οι συμβάσεις στο 72% και οι πληρωμές περίπου στο 36%. Με βάση τις προβλέψεις μας στο τέλος του έτους θα έχουμε πλησιάσει το 50% μένοντας μετά 3 χρόνια μέχρι και το τέλος του 2023 για να απορροφηθεί ευελπιστούμε το σύνολο, το 100% των πόρων. Αυτό πέρα από ποσοστά, με πραγματικά νούμερα που εισρέουν στην αγορά. Το τελευταίο, λοιπόν, χρόνο προστέθηκαν πληρωμές ύψους 3 δισεκατομμυρίων ευρώ και αυτό εν μέσω της πανδημίας σε αυτό το τρίμηνο του lockdown.
Ανάμεσα στις δράσεις που υλοποιούνται στο 2014-2020 και αναμένεται να αφήσουν το θετικό τους αποτύπωμα στην οικονομία, περιλαμβάνονται προφανώς και πολλές που έχουν να κάνουν με το κομμάτι της ενέργειας. Αναφέρω ενδεικτικά την ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών. Ακούσαμε και τον κύριο Φάμελλο αλλά και στην αρχή τον Υπουργό, τον κύριο Χατζηδάκη, τις σημαντικές υποδομές διασύνδεσης των νησιών, όπως το έργο της διασύνδεσης της Κρήτης με την Αττική, τη διασύνδεση των Κυκλάδων με το ηπειρωτικό διασυνδεδεμένο σύστημα υψηλής τάσης. Επίσης, τα σημαντικά έργα που υλοποιούνται για τα δίκτυα μεταφοράς και διανομής φυσικού αερίου που αφορούν είτε το φυσικό αέριο της Ρεβυθούσας, είτε το φυσικό αέριο της Αλεξανδρούπολης, είτε τα δίκτυα φυσικού αερίου μέσης και χαμηλής πίεσης της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, της Κεντρικής Μακεδονίας και της Στερεάς Ελλάδας.
Και βέβαια, στη διάρκεια της πανδημίας εκμεταλλευτήκαμε το προσωρινό πλαίσιο ευελιξίας των ευρωπαϊκών κανονισμών προκειμένου να κινητοποιήσουμε το μέγιστο δυνατό των αδιάθετων πόρων του ΕΣΠΑ στην κατεύθυνση στήριξης των επιχειρήσεων και των εργαζομένων. Θα έχετε ακούσει για τα χρηματοδοτικά εργαλεία, το ΤΕΠΙΧ, την επιδότηση των τόκων ενήμερων δανείων για διάρκεια 5 μηνών, για το Ταμείο Εγγυοδοσίας, ένα μέρος της επιστρεπτέας προκαταβολής και της αποζημίωσης, τα περίφημα 800 ευρώ, σε ατομικές επιχειρήσεις και αυτοαπασχολούμενους. Παράλληλα, καλύψαμε ένα σημαντικό μέρος των δαπανών του τομέα της υγείας περί τα 200 εκατομμύρια ευρώ. Μέσω, λοιπόν, του ΕΣΠΑ χρηματοδοτήσαμε συνολικά δαπάνες ύψους περίπου 4 δισεκατομμυρίων ευρώ και με τη μόχλευση πάνω από 7 δισεκατομμυρίων προκειμένου να βοηθήσουμε και εμείς στην ανακούφιση από τις οικονομικές επιπτώσεις του κορωνοϊού. Δεν θα μείνω όμως στο περιοριστικό, μάλλον θα έλεγα και παραπλανητικό δίκτυ της απορρόφησης, της στείρας απορρόφησης. Εξίσου σημαντικό είναι και η προστιθέμενη αξία που οι κοινοτικοί πόροι μπορούν να φέρουν στην ελληνική οικονομία και αυτό, θα μου επιτρέψετε να πω, διαχρονικά ότι είναι περισσότερο σύνθετο αντικείμενο.
Η πολιτική συνοχής βεβαίως αποτέλεσε διαχρονικά το βασικό εργαλείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον περιορισμό των περιφερειακών ανισοτήτων. Η χώρα μας τις τελευταίες δεκαετίες ωφελήθηκε πολλαπλώς από αυτούς τους πόρους. Εκσυγχρόνισε τη δημόσια διοίκηση, στήριξε επενδυτικά σχέδια, αναβάθμισε τις υποδομές της. Μόνο, για να δώσω μια τάξη μεγέθους, το διάστημα 2000-2017 εισέρευσαν κοινοτικοί πόροι μέσω των διαρθρωτικών ταμείων ύψους 60 δισεκατομμυρίων ευρώ. Σήμερα, λοιπόν, η Ελλάδα είναι, για να μην γινόμαστε αφοριστικοί, πραγματικά μια άλλη χώρα και σε μεγάλο βαθμό αυτό οφείλεται στην απορρόφηση των κοινοτικών πόρων. Ωστόσο, πολλά πράγματα θα μπορούσαν βεβαίως να έχουν γίνει διαφορετικά. Οι κοινοτικοί πόροι δεν δεσμεύτηκαν πάντοτε στις σωστές προτεραιότητες. Συχνά η εφαρμογή τους παρουσίασε μεγάλο ζήτημα αποτελεσματικότητας αλλά και στρατηγικής κατεύθυνσης. Ενίοτε οι ευρωπαϊκοί πόροι των διαρθρωτικών ταμείων ενίσχυσαν επενδυτικά σχέδια αμφίβολης αναγκαιότητας και άλλοτε χρησιμοποιήθηκαν απλά ως εργαλείο αντικυκλικής πολιτικής. Σήμερα περισσότερο παρά ποτέ είναι αναγκαίο να διαφυλάξουμε τα θετικά σημεία, τα θετικά στοιχεία του εργαλείου των συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων, τόσο σαν διαχειριστική εμπειρία, όσο και σαν απόλυτους αριθμούς, απόλυτους πόρους και να επενδύσουμε σε αυτό προκειμένου να έχουμε το μεγαλύτερο δυνατό θετικό αποτύπωμα στην ελληνική οικονομία.
Με αυτή τη λογική τους προηγούμενους μήνες κινητοποιηθήκαμε για το σχεδιασμό της επόμενης προγραμματικής περιόδου του νέου ΕΣΠΑ 2021 – 2027, το οποίο και καταθέσαμε προ δύο εβδομάδων στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή προκειμένου να εκκινήσει και ο επίσημος διάλογος με τις υπηρεσίες της Επιτροπής και ακολούθως αφού εγκριθεί, να έχουμε το σχεδιασμό των επιμέρους επιχειρησιακών προγραμμάτων και ευελπιστώ ότι θα είμαστε καθ’ όλα έτοιμοι τους πρώτους μήνες του 2021, με την έναρξη δηλαδή της επόμενης προγραμματικής περιόδου, να έχουμε τα εγκεκριμένα προγράμματα, ούτως ώστε να κάνουμε και χρήση της εμπροσθοβαρούς χρηματοδότησης που απ’ ότι φαίνεται θα έχουμε υψηλές προ χρηματοδοτήσεις λόγω και της πανδημίας, να μπορούνε και οι επόμενοι πόροι του νέου ΕΣΠΑ να εισρεύσουν και αυτοί στην ελληνική αγορά και να προστεθούν στους πόρους του τρέχοντος ΕΣΠΑ.
Για την εκπόνηση του νέου ΕΣΠΑ που καταθέσαμε, .. είναι πολύ σημαντικές, όπως είναι η ψηφιακή βίβλος, όπως είναι το εθνικό σχέδιο μεταφορών, όπως είναι όμως και το εθνικό σχέδιο για την ενέργεια και το κλίμα και αυτό είναι πού σημαντικό για σήμερα για το συνέδριό μας, αλλά και γενικά αποτελεί μια πολύ σημαντική πρωτοβουλία της Ελληνικής κυβέρνησης. Πρόκειται για έναν λεπτομερειακό οδικό χάρτη με ορίζοντα σε πρώτη φάση το 2030 και με στόχο την ενεργειακή μετάβαση με οικονομικά ανταγωνιστικό τρόπο για την εθνική οικονομία και τη δραστική μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Όπως αντιλαμβάνεστε πρόκειται για ένα φιλόδοξο σχέδιο, που με βάση τους υφιστάμενους δημοσιονομικούς περιορισμούς. Αποτελεί πρόκληση για όλους μας η μεγιστοποίηση της αναμενόμενης μόχλευσης για αποδοτικότερη χρήση αυτών των διαθέσιμών πόρων, υιοθέτηση καινοτόμων εργαλείων χρηματοδότησης και πιο ενεργή κινητοποίηση του εγχώριου χρηματοπιστωτικού τομέα.
Σύμφωνα με την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο, που μένει βέβαια να επιβεβαιωθεί, η χώρα μας για την επόμενη περίοδο θα έχει σε τιμές 2018, περί τα 19,5 δισεκατομμύρια ευρώ. Αυτό είναι μία αύξηση γύρω στο 1,4 δις από τους συνολικούς πόρους του τρέχοντος ΕΣΠΑ και οι δράσεις θα πρέπει αφορούν την ενίσχυση πέντε βασικών στόχων πολιτικής.
Μία ψηφιακή Ευρώπη καταλαβαίνουμε όλοι τι σημαίνει. Μία πράσινη Ευρώπη, είναι εδώ είναι το περισσότερο ενδιαφέρον κομμάτι για εμάς. Μια πιο διασυνδεδεμένη Ευρώπη μέσω ης ενίσχυσης της κινητικότητας και των περιφερειακών διασυνδέσεων. Μια πιο κοινωνική Ευρώπη και αυτό είναι κατανοητό και μια Ευρώπη πιο κοντά στους πολίτες της, που έχει να κάνει με τις χωρικές επενδύσεις. Όπως γίνεται αντιληπτό, ο στόχος 2, αυτός της πράσινης Ευρώπης, είναι αυτός που μας ενδιαφέρει κυρίως για το κομμάτι της ενέργειας. Με βάση το στόχο 2, πρέπει να υποστηριχθούνε δράσεις και ενέργειες που αφορούν τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων, συμπεριλαμβανομένων των κατοικιών και των επιχειρήσεων. Την προώθηση και την βελτίωση της οικιακής αυτονομίας με αξιοποίηση ΑΠΕ για αυτό παραγωγή και συστήματα αποθήκευσης σε τοπικό επίπεδο. Τη προώθηση της χρήσης συστημάτων ΑΠΕ για θέρμανση και ψύξη. Την υποστήριξη της ενεργειακής μετάβασης των νησιών σε καθαρές μορφές ενέργειας. Την ενίσχυση των διασυνοριακών έργων διασύνδεσης και την ανάδειξη έξυπνων ενεργειακών συστημάτων, δικτύου και εξοπλισμού αποθήκευσης σε τοπικό επίπεδο.
Πέρα βέβαια από τα παραπάνω, είναι δυνατή η χρηματοδότηση δράσεων που αφορούν τον τομέα της ενέργειας και από άλλους στόχους. Για παράδειγμα, στόχο πολιτικής 1 έχουμε δράσεις έρευνας και καινοτομίας στον τομέα της ενέργειας. Από το στόχο πολιτικής 3 έχουμε δράσεις που αφορούν υποδομές για καθαρές αστικές μεταφορές. Στο στόχο πολιτικής 5 έχουμε ενδεικτικές δράσεις εξοικονόμησης ενέργειας που συνδέονται με βιώσιμες αστικές αναπλάσεις.
Αθροιστικά, από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και το Ταμείο Συνοχής, για την επόμενη προγραμματική περίοδο, για τον τομέα της ενέργειας και μόνο, εκτιμάται ότι μπορούν να εισρεύσουν κοινοτικοί πόροι γύρω στα 4,8 δισεκατομμύρια ευρώ. Θέλω όμως να σημειώσω, ότι το προτεινόμενο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχέδιο, εξαιρούνται ορισμένα πράγματα που είναι σημαντικά για τη χώρα μας και θα πρέπει να ζητηθούν εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Πρόσθετοι, βέβαια, πόροι που θα μπορούν να στηρίξουν δράσεις για την ενέργεια και την κλιματική αλλαγή, είναι δυνατόν να αντιληφθούν την περίοδο 2021 – 2027 και από το πρόγραμμα της Αγροτικής Ανάπτυξης του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.
Είναι δυνατόν να αντληθούν και από άλλα ταμεία, όπως είναι το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης, όπως είναι το Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας, όπως είναι το Ταμείο Διαχείρισης Συνόρων και Θεωρήσεων. Στους ανωτέρω στόχους πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι σημαντικοί πόροι του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης. Όλοι έχουμε ακούσει για την περίπτωση της απολιγνιτοποίησης της Μεγαλόπολης, της Δυτικής Μακεδονίας. Εδώ πέρα είχαμε εν μέσω της πανδημίας μία πολύ σημαντική αύξηση των πόρων που είχαν αρχικά κατανεμηθεί στη χώρα μας από τα 294 περίπου εκατομμύρια ευρώ, στα 1,7 δισεκατομμύρια ευρώ.
Άρα εδώ βρισκόμαστε σε ένα, ας το πούμε, αντίστροφο πρόβλημα. Το πρόβλημα δεν είναι να ζητήσουμε πόρους, αλλά είναι το πρόβλημα να είμαστε έτοιμοι με ώριμα έργα να καταφέρουμε να απορροφήσουμε αυτούς τους πόρους και να τους διεκδικήσουμε. Επιπροσθέτως κονδύλια από χρηματοδοτικά μέσα όπως είναι το Horizon Europe και το Connecting Europe Facility, μπορούν να κατανεμηθούν στους τομείς της ενέργειας και ό,τι έχουν να κάνουν με την έξυπνη ενσωμάτωση των ΑΠΕ στα δίκτυα, στις ενεργειακές υποδομές και την ενεργειακή ασφάλεια. Επίσης, έχουμε το ταμείο το InvestEU που αποτελεί μία πρωτοβουλία και βρίσκεται υπό την διαχείριση της Επιτροπής.
Άλλη μία επιπλέον πηγή χρηματοδότησης, που είναι καθαρά εθνική είναι το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων και εδώ πέρα ήδη νομοθετήσαμε από τον Οκτώβριο τον, ας το πούμε, μετασχηματισμό του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων σε ένα οργανωμένο πρόγραμμα 5ετούς διάρκειας, εθνικό πρόγραμμα ανάπτυξης όπου εκεί πέρα θα υπάρχει μία προτεραιοποίηση και ιεράρχηση των έργων και μία καλύτερη διασύνδεση με τις άλλες πηγές χρηματοδότησης. Θέλω να είμαι δίκαιος, είναι μια νομοθετική πρωτοβουλία που έχει ξεκινήσει η προηγούμενη Κυβέρνηση, η οποία δεν ολοκληρώθηκε. Εμείς εκεί κάναμε κάποιες αλλαγές σημειακές που εμείς θεωρούμε σημαντικές και αυτό τώρα το νομοθέτημα του εθνικού προγράμματος ανάπτυξης κάνουμε όλες εκείνες τις διαχειριστικές ενέργειες που θα μας επιτρέψουν και αυτό από 1/1/21, έχει και αυτό τη σημασία του, παράλληλα με το νέο ΕΣΠΑ να τρέξουν και τα δύο μαζί ώστε να υπάρχουν και σχετικές συμπληρωματικότητες. Βεβαίως, πάλι στην ενέργεια μπορούν να κατευθυνθούν, όπως και στο περιβάλλον και τις μεταφορές, αυτές είναι οι προτάσεις μας, έργα που θα χρηματοδοτηθούν μέσα από τα ANFAs και τα SMPs, που σας είπα και προηγουμένως.
Και βεβαίως, για να επιστρέψω στην αρχή της ομιλίας, είναι το περίφημο Ταμείο Ανάκαμψης που στην πραγματικότητα είναι περισσότερα αυτά που δεν ξέρουμε τη στιγμή που μιλάμε παρά αυτά που ξέρουμε. Αυτό που ξέρουμε, όμως, σίγουρα είναι ότι τα λεφτά που πρόκειται να κατανεμηθούν στη χώρα είναι πάρα πολύ σημαντικά, δεν ξέρω αν θα ακουστώ υπερβολικός αλλά αν προστεθούν όλες οι πηγές χρηματοδότησης που ανέφερα προηγουμένως βρισκόμαστε μπροστά σε ένα νέο σχέδιο Μάρσαλ.
Η ευθύνη είναι βαριά σε όλους μας, όχι μόνο στην Κυβέρνηση, να προταθούν σωστά έργα και ακόμα μεγαλύτερη ευθύνη να τρέξουν και να υλοποιηθούν σωστά σε ορίζοντα δεκαετίας. Αν αυτό το καταφέρουμε, η χώρα για την οποία μιλάμε θα είναι μία εντελώς διαφορετική και προς το καλύτερο χώρα. Με στόχο, λοιπόν, την αξιοποίηση των παραπάνω ήδη σχεδιάζονται διάφοροι υποστηρικτικοί μηχανισμοί που αφορούν την ιεράρχηση και την προτεραιοποίηση των έργων που ανέφερα αλλά και την ωρίμανση των έργων, που είναι ένα μεγάλο πρόβλημα η ωρίμανση των έργων, η έλλειψη επαρκούς χρηματοδότησης μελετών, μία σειρά αδειοδοτήσεων, γνωστά προβλήματα της γραφειοκρατίας, τα γνωρίζετε όλοι.
Υπάρχει και μια σημαντική προσπάθεια, βλέπω εδώ το συνάδελφο Γενικό Γραμματέα Υποδομών, ενδεχομένως στην πορεία της ημέρας να μας/σας αναλύσει τις προσπάθειες για μία τροποποίηση του ν. 4412 που είναι ένα πραγματικό βαρίδι. Μιλάμε για ένα νομοθέτημα που τροποποιήθηκε τα τελευταία χρόνια πάνω από 200 φορές, μέσα σε τρεις μέρες δηλαδή κάναμε μία τροποποίηση, έτσι δεν μπορείς να σχεδιάσεις καμίας μορφής ανάπτυξη ούτε από μία απλή προμήθεια, πόσο μάλλον δύσκολα βαριά έργα, όπως είναι τα έργα φυσικού αερίου, της ενέργειας και οτιδήποτε άλλο.
Σε αυτή, λοιπόν, την κατεύθυνση στόχος μας είναι η ανάπτυξη ενός μηχανισμού ιεράρχησης έργων, δημιουργίας μίας δεξαμενής, ένα pipeline έργων που θα μπουν σε μία σειρά και κατά προτεραιότητα θα τα κυνηγάμε. Και πώς θα τα κυνηγάμε; Θα τα κυνηγάμε με τη δημιουργία ενός παράλληλου μηχανισμού διευκόλυνσης της ωρίμανσης των έργων, όπως είπα, ένα project preparation facility στο οποίο κεντρικό ρόλο θα έχει η Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα η οποία, όπως ενδεχομένως γνωρίζετε, κατά τη διάρκεια του κοροναϊού ενεργοποιήθηκε πλήρως και είναι πρόθεσή μας τα επόμενα χρόνια να αναλάβει και πρόσθετες αρμοδιότητες και πρόσθετους πόρους γιατί είναι πραγματικά αναγκαίο όταν μιλάμε για δημόσιους πόρους να υπάρχει και μία επενδυτική τράπεζα, μία σωστή, σοβαρή επενδυτική τράπεζα.
Επιτρέψτε μου και ένα τελευταίο σχόλιο. Είναι σημαντικό να σκεφτούμε, να το πούμε, και έξω από το κουτί, out of the box και πράγματα που θεωρούσαμε απαγορευτικά ή κινούμασταν διστακτικά το προηγούμενο διάστημα, να το δούμε πιο ζεστά. Τα έργα των ΣΔΙΤ είναι ένα τέτοιο κομμάτι. Στα έργα με ανταποδοτικά τέλη, το οποίο δεν πρέπει να το φοβόμαστε και σε άλλους τομείς μπορούμε να μπούμε τώρα, όπως είναι η ενέργεια, όπως είναι το νερό, όπως είναι η υγεία και η εκπαίδευση με κατάλληλες, βεβαίως, δικλείδες ασφαλείας διασφάλισης της ποιότητας των παρεχόμενων έργων.
Θα τελειώσω, ελπίζω να μην σας κούρασα, κάπου εδώ. Θα πω ότι όπως είπαν και οι προλαλήσαντες στους χαιρετισμούς, νομίζω και ο κύριος Ρουσσόπουλος, είμαστε υποχρεωμένοι να είμαστε αισιόδοξοι.
Εγώ θα έλεγα ότι με ολοκληρωμένο σχέδιο, με κινητοποίηση όλων των διαθέσιμων πόρων, με πολύ δουλειά, που νομίζω ότι και τα τρία στοιχεία αυτή η Κυβέρνηση απέδειξε ότι τα διαθέτει με τη συμπλήρωση του ενός έτους που ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας, αν συνεχίσουν λοιπόν να συμπλέουν αυτά τα τρία στοιχεία πιστεύω ότι η αισιοδοξία μας θα εδράζεται σε στέρεα θεμέλια.
Δείτε την ομιλία του ΓΓ Δημοσίων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ κ. Δημήτρη Σκάλκου στο Συνέδριο «Ξεπερνώντας την Πανδημία» του Α-Energy Innovation Initiative εδώ.
