Κύριοι Υπουργοί, κυρία και κύριε Περιφερειάρχη, κύριοι Βουλευτές, κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι. Πριν ξεκινήσω να ευχαριστήσω και εγώ όπως και οι προλαλήσαντες τους διοργανωτές και κυρίως τον κύριο Λουλούδη για την πολύ ευγενική πρόσκληση που μου απεύθυνε να συμμετάσχω.
Είναι ένα συνέδριο πια, το γνωρίζετε, έχει υπερβεί τα τοπικά όρια της περιοχής. Έχει πια εθνική εμβέλεια και πέρα από αυτό, είναι και εξαιρετικά σημαντικό για όλους εμάς που καταπιεζόμαστε κατά κάποιον τρόπο με την καθημερινή μικροδιαχείριση, να παίρνουμε μία απόσταση από τα πράγματα, να τα εξετάζουμε λίγο μακροσκοπικά όπως λέει εδώ και ο τίτλος του συνεδρίου, να μπορούμε να χαράζουμε στρατηγικές.
Ακούμε για πολλές στρατηγικές. Οι μελέτες και τα σχέδια ποτέ δεν έλειψαν στη χώρα. Οι στρατηγικές επίσης δεν έλειψαν. Αυτό που έλειψε είναι η ενσωμάτωση όλων αυτών των διαφορετικών σχεδίων σε μια κοινή συνισταμένη, σε μία συγκεκριμένη κατεύθυνση, σε εάν ολοκληρωμένο σχέδιο. Είναι κάτι που η κυβέρνηση το δουλεύει αρκετό καιρό τώρα. Όλοι θα έχετε ακούσει για την περίφημη Επιτροπή των Σοφών, του κυρίου Πισσαρίδη, του κυρίου Βέττα κλπ.
Σύντομα θα έχουμε ένα σημαντικό παραδοτέο από αυτούς και πάνω εκεί θέλουμε ένα οικοδομήσουμε τις επί μέρους στρατηγικές για το σύνολο των κλάδων που θα σπρώξουν μπροστά την ελληνική οικονομία την επόμενη μέρα και προφανώς αυτά θα χρησιμοποιηθούν και για να απορροφήσουμε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος μπορούμε από αυτό το υπερόπλο όπως χαρακτήρισε ο κύριος Σχοινάς χθες, των 32 δισ., εφόσον ολοκληρωθούν οι διαπραγματεύσεις σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, που θα έρθουν στην χώρα μας.
Εισαγωγικά θα πω ότι η χώρα μας βρίσκεται όπως γνωρίζετε και εσείς, τα τελευταία χρόνια σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Έχουμε μπροστά μας τη μεγάλη πρόκληση της επίτευξης δυναμικών, ισχυρών ρυθμών ανάπτυξης, προκειμένου να επουλώσουμε τα τραύματα της κρίσης, να μπορέσουμε να πορευτούμε στο σύγχρονο κόσμο, στο διεθνή καταμερισμό της εργασίας με καλύτερους όρους ευημερίας και να ανακτήσουμε μεγάλο μέρος του ΑΕΠ. τα προηγούμενα χρόνια. Δεν χάθηκαν βέβαια μόνο πολύτιμες μονάδες του ΑΕΠ, απαξιώθηκε σημαντικό ανθρώπινο δυναμικό. Υπήρξε σημαντική βλάβη στον παραγωγικό ιστό της χώρας και είναι σκοπός μας και είναι και υποχρέωσή μας να κάνουμε ότι καλύτερο μπορούμε για να ανακτήσουμε αυτό το χαμένο έδαφος.
Με τους σημερινούς ρυθμούς, μάλλον για να είμαι σωστότερος, με τους ρυθμούς πριν επανέλθει η ύφεση, ελπίζω πρόσκαιρα, είμαι βέβαιος πρόσκαιρα λόγω του κορωνοϊού, με τους ρυθμούς λοιπόν της τάξης περί το 2% σύμφωνα με μία πρόσφατη μελέτη του ΟΟΣΑ, η χώρα μας θα χρειαστεί ακόμα 15 χρόνια για να επανέλθουμε στα προ κρίσης επίπεδα. Κάτι που προφανώς δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό και όπως ξαναείπα, είναι υποχρέωσή μας αυτό να το ανατρέψουμε με ισχυρούς ρυθμού ανάπτυξης πάνω του 3% τα επόμενα χρόνια.
Αυτό που χρειάζεται η χώρα, το ξέρουμε, το ξέρετε και εσείς, χρειάζεται επενδύσεις. Το παραγωγικό κενό είναι πολύ σημαντικό. Περί τα 100 δις όπως μας έχει ήδη ενημέρωσε ο ΣΕΒ, που δημιούργησε η κρίση. Οι δημόσιες επενδύσεις, είτε πρόκειται για συγχρηματοδοτούμενες κοινοτικές που αναφερθήκαμε προηγουμένως, είτε πρόκειται για τις εθνικές δημόσιες επενδύσεις, μπορούν να καλύψουν ένα πολύ μικρό μέρος από αυτά τα 100 δις. Οι κοινοτικοί πόροι αποτελούν μια ιδιαίτερα σημαντική πηγή χρηματοδότησης. Έχουν εισρεύσει στη χώρα πάνω από 60 δις την τελευταία δεκαπενταετία,. Παρόλα αυτά δεν μπορούνε να καλύψουν αυτό το κενό. Και αν μιλάμε και για το εθνικό ΠΔΕ, τους εθνικούς πόρους Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων, εκεί τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα, γιατί οι περιορισμένοι πόροι λόγω και της ασφυκτικής δημοσιονομικής πολιτικής που ήμασταν υποχρεωμένοι να ακολουθήσουμε, έκανε τα πράγματα δυσκολότερα.
Τί θα πρέπει να κάνουμε; Αυτό που θα πρέπει να κάνουμε, είναι να λειτουργήσουν αυτές οι πηγές χρηματοδότησης συμπληρωματικά, είτε πρόκειται για εθνικούς πόρους, είτε πρόκειται για ΕΣΠΑ, είτε πρόκειται για το Ταμείο της Ειδικής Μετάβασης, είτε πρόκειται για το Ταμείο Ανάκαμψης που έρχεται, είτε πρόκειται για τα κέρδη από τα ομόλογα τα κρατικά της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, τα περίφημα ANFAs και SMPs, να τα ενσωματώσουμε σε ένα κοινό σχέδιο.
Θα περιοριστώ, πολύ σύντομα, στο κομμάτι των εθνικών δημόσιων επενδύσεων, το εθνικό ΠΔΕ που αναφέρθηκε και στο νόμο που νομοθετήσαμε τον περασμένο Οκτώβριο, καθώς το κομμάτι του ΕΣΠΑ σε πολύ μεγάλο βαθμό και την πολιτική συνοχής, κάλυψε η κυρία Μαριάννου. Αν έχω τη δυνατότητα μετά στις ερωτήσεις, ευχαρίστως θα μπορούσα να κάνω δύο τρεις παρατηρήσεις, όχι διορθωτικές, κάθε άλλο, επαυξητικές και εποικοδομητικές στη συζήτηση που διεξάγεται αυτές τις μέρες.
Όσον αφορά, λοιπόν, το εθνικό σκέλος του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων, τρεις σύντομες παρατηρήσεις.
Πρώτη παρατήρηση. Ακριβώς επειδή οι πόροι είναι εξαιρετικά περιορισμένοι και το μελλοντικό τους ύψος είναι πάντοτε συνάρτηση των δημοσίων οικονομικών της χώρας, είναι αναγκαίο να εκλείψει οποιαδήποτε αποσπασματικότητα στο σχεδιασμό και στη διαχείρισή τους, προκειμένου να γίνονται δυνατές συμπληρωματικότητες και συνέργειες ανάμεσα στις διαφορετικές πηγές χρηματοδότησης. Απαιτείται να σχεδιάσουμε ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο ενίσχυσης δράσεων υψηλής προστιθέμενης αξίας που θα βελτιώνει την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας. Και ακολούθως, όπως προείπα, να αντιστοιχήσουμε όλες αυτές τις διαφορετικές πηγές χρηματοδότησης. Αυτή είναι και η μεγάλη πρόκληση που έχουμε για την ανάπτυξη της χώρας την επόμενη μέρα.
Όλα αυτά θα πρέπει να συγκεκριμενοποιηθούν, να γίνουν ονομαστικά, ει δυνατόν, συγκεκριμένα έργα που θα τροφοδοτήσουν μία δεξαμενή έργων, ένα pipeline, τα οποία κατά προτεραιότητα ιεραρχικά θα τα παίρνουμε και θα τα ωριμάζουμε, θα τα αδειοδοτούμε, θα χρηματοδοτούμε τις αναγκαίες μελέτες που πάντα υπάρχει μεγάλη ανάγκη γιατί οι μελέτες που χρηματοδοτούμε σήμερα εξασφαλίζουν την επόμενη γενιά έργων στα επόμενα χρόνια.
Δεύτερη παρατήρηση, που αποτελεί συνέχεια της πρώτης. Θα πρέπει να δούμε συνολικά και τις λεπτομέρειες το πλαίσιο λειτουργίας του Εθνικού Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων.
Θα κάνω και εδώ πέρα τρεις πολύ μικρές παρατηρήσεις. Σε ποσοστό μεγαλύτερο του 20%, τα ενταγμένα, σήμερα, έργα του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων αφορούν σε δράσεις που έχουν ελάχιστο αναπτυξιακό αποτύπωμα, είτε πρόκειται, αναγκαίες βέβαια δράσεις για τις φυσικές καταστροφές, είτε πρόκειται για επαναλαμβανόμενες δράσεις και συνεχιζόμενα έργα.
Στο ΠΔΕ σήμερα λιμνάζουν αναξιοποίητα έργα εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ. Στο ΠΔΕ σήμερα έχουμε περί τα 5.000 έργα με συνολικό προϋπολογισμό γύρω στα 27 δισεκατομμύρια ευρώ. Περίπου τα 550 από αυτά, ύψους 1,5 δισεκατομμυρίου ευρώ, αφορούν την περίοδο 2000-2009, πάνε δηλαδή 10 και 20 χρόνια πριν. Το ανεκτέλεστο υπόλοιπο, αυτό των 27 δισεκατομμυρίων, ανέρχεται στα 13 δισεκατομμύρια. Έχουμε τη συνήθεια να εντάσσουμε έργα, και καλά κάνουμε που τα εντάσσουμε, κάπου εκεί όμως κάπου τα ξεχνάμε και δεν προχωρούνε όπως θα έπρεπε.
Σε τοπικό επίπεδο και χωρίς καμία διάθεση κριτικής απλά λίγο για να δώσω ενδιαφέρον περισσότερο στην ομιλία. Αυτά που θα πω πάνω – κάτω ισχύουν για το σύνολο των περιφερειών. Στη Δυτική Ελλάδα. Σε σύνολο ενταγμένων έργων στο ΠΔΕ, 318, και με διορθώνει ο κύριος Φαρμάκης αν έχει διαφορετικά νούμερα, τα 39 από αυτά έχουν μηδενικές πληρωμές τα τελευταία 4 χρόνια και 42 εγράφησαν στο ΠΔΕ πριν από το 2016 και έχουν πληρωμές μόλις 30%. Στην Πελοπόννησο που είναι και αυτή κοντινή μας. Σε σύνολο 263 ενταγμένων έργων, τα 20 από αυτά έχουν μηδενικές πληρωμές τα τελευταία 4 χρόνια και 47 από αυτά εγράφησαν πριν από το 2016 και έχουν συνολικές πληρωμές κάτω από 25%.
Αλλά ας αφήσουμε τα νούμερα. Υπάρχει κάτι πιο ουσιαστικό. Η ίδια η φύση των έργων που επιλέγονται να χρηματοδοτηθούν από το Εθνικό ΠΔΕ είναι, προσωπική μου ταπεινή άποψη, εξαιρετικά συζητήσιμη. Δίπλα σε απόλυτα χρήσιμα και αναγκαία έργα, όπως για παράδειγμα είναι η διασύνδεση μιας απομονωμένης περιοχής με το κεντρικό οδικό δίκτυο ή όπως είναι η πρόσφατη χρηματοδοτούμενη μελέτη περί τα 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ για τον COVID-19 και την ανίχνευση των αντισωμάτων.
Υπάρχουν και έργα που, όπως είπα, είναι εξαιρετικά συζητήσιμα. Για παράδειγμα, έχει και αυτό τη σημασία του, βρήκα μέσα στο Εθνικό ΠΔΕ χρηματοδότηση για ιντερνετικό – διαδικτυακό παιχνίδι δεξιοτήτων από κάποιο πανεπιστήμιο. Καθ’ όλα νόμιμα, δεν υπάρχει ζήτημα, απλά ενδεχομένως μπορούσαμε να συζητήσουμε επί μακρόν για τον αναπτυξιακό αντίκτυπο των ενταγμένων έργων.
Λοιπόν, τρίτη παρατήρηση και τελειώνω. Από τα παραπάνω, αν κάτι συνάγεται, είναι η αναγκαιότητα του εξορθολογισμού του τρόπου λειτουργίας του Εθνικού ΠΔΕ. Τί κάναμε εμείς; Εισαγάγαμε νομοθετικά το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης. Για να είμαι δίκαιος, είναι πρωτοβουλία που ξεκίνησε νομοθετικά από την προηγούμενη κυβέρνηση. Για χ, ψ λόγους δεν ολοκληρώθηκε. Εμείς, ως οφείλαμε, κάναμε ορισμένες αλλαγές σε αυτό, ορισμένες σημειακές τροποποιήσεις και ψηφίστηκε.
Τί κάνει; Τα βασικά σημεία του ΕΠΑ κατά τη γνώμη μου είναι τα εξής: Πρώτον, εισάγουμε ένα πενταετή προγραμματισμό. Να σκεφτούμε και λίγο, όπως είπα, μακροσκοπικά. Το ΕΠΑ μάλιστα το ξεκινάμε 1/1/2021 για να προχωρήσει παράλληλα 1/1/2021 και με το νέο ΕΣΠΑ και όπως ήρθαν τώρα τα πράγματα, και με το νέο Ταμείο Ανάκαμψης. Άρα να υπάρχει μία συμπληρωματικότητα και να πηγαίνουν παράλληλα. Το δεύτερο είναι το ΕΠΑ αρθρώνεται προκειμένου να ενισχύσουμε τη στρατηγική σε κλάδους προστιθέμενης αξίας σε πέντε βασικούς άξονες: έξυπνη ανάπτυξη, ψηφιακός μετασχηματισμός, πράσινη ανάπτυξη, ανάπτυξη υποδομών, εξωστρέφεια και κοινωνική ανάπτυξη.
Πάνω – κάτω αυτοί είναι και οι στόχοι οι πολιτικής στους οποίους εργαστήκαμε για το νέο ΕΣΠΑ, το οποίο την προηγούμενη εβδομάδα υποβάλαμε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή προκειμένου να ξεκινήσει και ο επίσημος διάλογος και μόλις ολοκληρωθεί θα ξεκινήσει ο σχεδιασμός των επί μέρους επιχειρησιακών προγραμμάτων, είτε τομεακών, είτε περιφερειακών.
Για την εκπόνηση του ΕΠΑ συνεργαστήκαμε με το ΙΟΒΕ για να έχουμε και μία καλύτερη τεκμηρίωση επιστημονική με το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών. Με το ΙΟΒΕ συνεργαστήκαμε, τις μελέτες τους τις αξιοποιήσαμε, όπως και το ένα πρώτο παραδοτέο από την Επιτροπή Σοφών που ανέφερα στην αρχή και για το ΕΣΠΑ. Άρα, προσπαθούμε να δώσουμε μία κοινή στρατηγική σε όλες τις διαφορετικές πηγές χρηματοδότησης που έχουμε.
Ένα τρίτο χαρακτηριστικό του ΕΠΑ, για εμένα πολύ σημαντικό, είναι ότι εισάγουμε μια νέα δομή οργάνωσης και λειτουργίας, ένα σύστημα διαχείρισης και ελέγχου, που ομοιάζει οργανωτικά με το σύστημα που ακολουθούν οι υπηρεσίες του ΕΣΠΑ, που παρά τη δικαιολογημένη κριτική για το πόσο αποτελεσματικές είναι, θέλω να σας πω ότι, για εμένα, πάλι προσωπική μου άποψη, είναι το καλύτερο κομμάτι της ελληνικής δημόσιας διοίκησης.
Τέταρτο σημείο σημαντικό για το ΕΠΑ είναι ότι δίνουμε τη δυνατότητα δημιουργίας ειδικών αποθεματικών. Ένα πρώτο αποθεματικό που θα γίνει σίγουρα, το ύψος ακόμα δεν το έχουμε αποφασίσει, είναι ένα αποθεματικό που αφορά φυσικές καταστροφές. Άρα, λοιπόν, ο προϋπολογισμός που αφορά το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης δεν περιλαμβάνει τις φυσικές καταστροφές, που θα είναι ένα ξεχωριστό κονδύλι.
Και τελευταίο, πέμπτο χαρακτηριστικό το οποίο θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικό, είναι ότι το ΕΠΑ συνολικά έχει έναν έντονα αποκεντρωτικό χαρακτήρα και το Υπουργείο Ανάπτυξης κρατά μόνο το συντονιστικό του χαρακτήρα. Για να το πω διαφορετικά, από εδώ και πέρα δεν θα χρειάζεται, δεν θα υπάρχει καμία ανάγκη να έρχεται στο Υπουργείο μας, στο γραφείο μας ένας Δήμαρχος, ο Περιφερειάρχης, οποιοσδήποτε άλλος και να ζητάει ένα συγκεκριμένο έργο. Θα ξέρουμε από πριν ποιο είναι το έργο που έχει ζητήσει, που το έχει προτείνει. Εφόσον είναι μέσα στον προϋπολογισμό, κανένα απολύτως πρόβλημα, μπορεί να το συνεχίσει και εμείς θα παρακολουθούμε την εξέλιξή του.
Συνολικός προϋπολογισμός του ΕΠΑ, το οποίο βρίσκεται σε διαβούλευση η οποία τελειώνει την επόμενη εβδομάδα, είχαμε την υποχρέωση ένα μήνα να βρίσκεται στο διαδίκτυο για διαβούλευση, προβλέπει, αλλά αυτό είναι ένα σενάριο συζητήσιμο, περί τα 10 δισεκατομμύρια ευρώ για την πενταετία 2021-2025. Από αυτά στο ΕΠΑ της Δυτικής Ελλάδας αντιστοιχούν πόροι γύρω στα 130 εκατομμύρια ευρώ και στην Πελοπόννησο γύρω στα 270. Φαίνονται διπλάσια αλλά υπάρχουνε λόγοι που είναι διπλάσιοι. Έχουμε χρησιμοποιήσει τα στοιχεία που προβλέπονταν, που έχουν να κάνουν με το ΑΕΠ, που έχει να κάνει με τον πληθυσμό, που έχει να κάνει με την έκταση.
Στο σημείο αυτό θέλω να τονίσω πως τους εθνικούς πόρους, παρότι είναι πολύ μικρότεροι σε μέγεθος, πρέπει να τους δούμε ιδιαίτερα σημαντικά. Άλλωστε, είναι λεφτά δικά μας, είναι λεφτά των φορολογούμενων. Συνεισφέρουμε και εμείς κάτι στην κοινότητα όμως είμαστε καθαροί εισπράκτορες, να το πω έτσι. Άρα, θέλει σεβασμό, θέλει προσοχή και αυτά τα λίγα λεφτά του ΕΠΑ, αν τα αξιοποιήσουμε σωστά συμπληρωματικά με τις άλλες πηγές χρηματοδότησης, είναι δυνατό το σύνολο των δημοσίων επενδύσεων να μοχλεύσουνε αποφασιστικά τους ιδιωτικούς πόρους που χρειάζεται η οικονομία για να καλύψει το επενδυτικό κενό.
Θα πω όμως ότι, όπως κάθε αλλαγή, και μιλήσαμε πριν για τη δύναμη της αδράνειας, μία μεταρρύθμιση, για εμένα το ΕΠΑ, αν δουλέψει σωστά, μπορεί να αποτελέσει μία μεταρρύθμιση, χρειάζονται οι φορείς να το αγκαλιάσουν, οι Περιφέρειες, τα Υπουργεία, αλλιώς δεν πρόκειται να έχει τα αποτέλεσμα που θέλουμε.
Εγώ αισιοδοξώ. Είμαστε υποχρεωμένοι να είμαστε αισιόδοξοι. Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.
Δείτε την ομιλία του ΓΓ Δημοσίων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ κ. Δημήτρη Σκάλκου στο 8th Regional Growth Conference εδώ.
