Η Πολιτική Συνοχής καλείται στο προσεχές διάστημα να πάρει κρίσιμες αποφάσεις που συνδέονται με το παρόν και το μέλλον των ευρωπαϊκών περιφερειών. Στο πρόσφατο Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα κράτη-μέλη κλήθηκαν να απαντήσουν στο ζήτημα της αποτελεσματικής αξιοποίησης των πόρων της Συνοχής σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, κάτι που απαιτεί τον αναπροσανατολισμό των στόχων και των εργαλείων της, όχι όμως και της στόχευσής της. Επ’ αυτού διατυπώνουμε τρεις παρατηρήσεις:
Πρώτον, οι ευρωπαϊκές περιφέρειες αντιμετωπίζουν νέες προκλήσεις, όπως η κλιματική αλλαγή, η δημογραφική στασιμότητα, οι τεχνολογικές αλλαγές, οι μεταναστευτικές ροές, η διατήρηση της στρατηγικής αυτονομίας τους απέναντι σε ΗΠΑ και Κίνα. Όμως η προσαρμογή των ευρωπαϊκών περιφερειών σε αυτές τις προκλήσεις δεν είναι ισόρροπη, με αποτέλεσμα οι υπάρχουσες ανισότητες να διευρύνονται ή να ανακύπτουν νέες. Περιβαλλοντικοί κίνδυνοι και φυσικές καταστροφές τις πλήττουν δυσανάλογα, μεγάλες εκτάσεις ερημώνουν δημογραφικά, πολλές περιοχές εγκλωβίζονται στη λεγόμενη «αναπτυξιακή παγίδα» των ασθενικών ρυθμών ανάπτυξης. Η εδαφικότητα και η τοπικότητα αναδεικνύονται ολοφάνερα πλέον ως καθοριστικός παράγοντας και η σύγκλιση μεταξύ των περιφερειών επιβάλλει την εφαρμογή νέων φιλόδοξων «τοποκεντρικών» προσεγγίσεων, τις οποίες η Πολιτική Συνοχής είναι από συστάσεως της η πλέον κατάλληλη να προωθήσει.
Δεύτερον, είναι σημαντικό η Πολιτική Συνοχής να διατηρήσει τη χρηματοδοτική της βαρύτητα στον κοινοτικό προϋπολογισμό, που σήμερα αντιστοιχεί περίπου στο ένα τρίτο. Η διαπραγμάτευση για το επόμενο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο αναμένεται περισσότερο από ενδιαφέρουσα. Αν και οι συζητήσεις ακόμη είναι πρόωρες, φαίνεται ότι η Πολιτική Συνοχής βρίσκεται στο επίκεντρο της στόχευσης εκείνων των εταίρων («καθαρών συνεισφορέων»), κύρια κεντρο-ευρωπαίων και σκανδιναβών, που επιζητούν τη χρηματοδότηση νέων πολιτικών και αναγκών της Ε.Ε. όχι με νέα κονδύλια αλλά μέσα από την ανακατανομή υφιστάμενων πόρων ανάμεσά τους οι πόροι της Συνοχής.
Τρίτον, είναι παράδοξο το γεγονός ότι, τη στιγμή που η επαρκής χρηματοδότηση της Πολιτικής Συνοχής βρίσκεται το επίκεντρο της σχετικής συζήτησης, οι διαθέσιμοι πόροι δεν αξιοποιούνται στο σύνολό τους, κάτι που ενισχύει την επιχειρηματολογία των επικριτών της. Στο τέλος του έτους ολοκληρώνεται η προγραμματική περίοδος 2014-2020 με τη συνολική κοινοτική απορρόφηση να βρίσκεται στο 87% (η χώρα μας στο 96%). Και η νέα περίοδος 2021-2027 δεν φαίνεται να ξεκίνησε δυναμικά καθώς μέχρι σήμερα μόνο έξι χώρες έχουν πραγματοποιήσει πληρωμές (η Ελλάδα βρίσκεται στη δεύτερη θέση). Καθίσταται λοιπόν αυταπόδεικτη η αναγκαιότητα ριζικής απλοποίησης του υφιστάμενου κανονιστικού πλαισίου ώστε οι πόροι να φτάνουν έγκαιρα και στοχευμένα στους δικαιούχους τους.
Συμπερασματικά η Πολιτική Συνοχής, ως η κύρια ευρωπαϊκή πολιτική για την ανάπτυξη και τη συνοχή των ευρωπαϊκών περιφερειών, πρέπει να αναθεωρήσει τους στόχους και τις πολιτικές της ώστε να γίνει περισσότερο αποτελεσματική. Πρώτιστα όμως πρέπει να καταστεί πολιτικά σαφές ότι δεν μπορεί να υπάρξει λειτουργική ενωμένη Ευρώπη χωρίς αρμονική ανάπτυξη των περιφερειών της.
Άρθρο του Δημήτρη Σκάλκου, Γενικού Γραμματέα Δημοσίων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Το Βήμα” (10/12/2023)
