Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΣΚΑΛΚΟΥ
Η ελληνική οικονομία τα τελευταία χρόνια βαδίζει σταθερά στο δρόμο της δυναμικής ανάκαμψης. Έχοντας αφήσει πίσω της τα δύσκολα χρόνια της απο-επένδυσης, καταγράφει υψηλούς αναπτυξιακούς ρυθμούς και σταθερά αλλάζει το παραγωγικό της μοντέλο προκειμένου να προσαρμοστεί στις προκλήσεις του διαρκώς μεταβαλλόμενου διεθνούς περιβάλλοντος (ραγδαία τεχνολογική αλλαγή και αυτοματισμός, κλιματική κρίση). Σε αυτή την προσπάθεια οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις της χώρας καλούνται να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο. Για παράδειγμα, είναι κρίσιμη η λειτουργία τους στην πράσινη μετάβαση καθώς οι ΜμΕ είναι υπεύθυνες για το 40% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Συχνά λέγεται ότι οι ΜμΕ αποστρέφονται τις αλλαγές προκειμένου να αποφύγουν πιθανούς οικονομικούς κινδύνους (risk-averted). Και πραγματικά καταγράφεται σημαντική δυσκολία στην υιοθέτηση νέων πρακτικών, την προώθηση της καινοτομίας, της ψηφιοποίησης και της διεθνοποίησης των ΜμΕ. Ωστόσο δεν υπάρχει τίποτε εγγενώς αντιθετικό ανάμεσα στο μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων και στην ανάληψη φιλόδοξων επενδυτικών σχεδίων. Η οικονομία απαντά σε κίνητρα και στο βαθμό που διαμορφώνονται ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξης (θεσμικό και οικονομικό περιβάλλον, επαρκής χρηματοδότηση) είναι βέβαιο ότι οι επιχειρήσεις θα ανταποκριθούν. Ζητούμενο λοιπόν είναι η διαμόρφωση εκείνης της κατάλληλης δέσμης μέτρων και δράσεων που αντιστοιχούν στις ιδιαίτερες ανάγκες των ΜμΕ βοηθώντας τις να αναπτυχθούν και να παραμείνουν ανταγωνιστικές.
Σήμερα οι ελληνικές ΜμΕ εξέρχονται από μία πολλαπλά δύσκολη περίοδο καθώς την πολυετή οικονομική κρίση διαδέχτηκαν η πανδημία και η ενεργειακή κρίση που άφησαν βαρύ αποτύπωμα στην οικονομία, δημιουργώντας συχνά ασφυκτικές συνθήκες ρευστότητας. Είναι δε σημαντικό να υπογραμμίσουμε ότι πολύτιμος σύμμαχος στην προσπάθεια των ΜμΕ να αντεπεξέλθουν υπήρξε το ΕΣΠΑ, το οποίο απευθύνεται σχεδόν αποκλειστικά σε αυτές.
Είναι ενδεικτικό ότι από τα Προγράμματα ΕΣΠΑ 2014-2020 και τις ειδικές δράσεις τους (Ψηφιακό Βήμα, Εργαλειοθήκη Ανταγωνιστικότητας, Στήριξη Νεοφυών Επιχειρήσεων, κ.ά.) χρηματοδοτήθηκε περίπου το 61% των ΜμΕ της χώρας, ήτοι 447.000 σε σύνολο 732.000 επιχειρήσεων (στοιχεία 2023). Είναι ενδιαφέρον ότι περίπου το 87,5% εξ αυτών αφορά πολύ μικρές επιχειρήσεις. Ειδικά στην περίοδο της πανδημίας η συμβολή του ΕΣΠΑ στον περιορισμό των επιπτώσεων της κρίσης υπήρξε καταλυτική. Υπολογίζεται ότι την τριετία 2020-2022 οι κοινοτικοί πόροι αντιστοιχούσαν περίπου στο 40% των συνολικών μέτρων έκτακτης στήριξης της οικονομίας. Σύμφωνα με σχετική μελέτη του ΙΟΒΕ, με την αποτελεσματική χρήση των πόρων του ΕΣΠΑ απεφεύχθη απώλεια στο ΑΕΠ ύψους 33,3 δις ευρώ σε ορίζοντα επταετίας. Συνολικά την περίοδο 2014-2020, μαζί με την μόχλευση ιδιωτικών πόρων, οι ΜμΕ ενισχύθηκαν με πόρους ύψους 15 δις ευρώ.
Στην κάλυψη του χρηματοδοτικού κενού των ΜμΕ ιδιαίτερη θέση έχει η δημιουργία και λειτουργία των χρηματοδοτικών εργαλείων που «έτρεξαν» μέσω της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας (ΕΑΤ). Η χώρα μας διαθέτει πλέον μία σταθερά αναπτυσσόμενη επενδυτική τράπεζα καλύπτοντας σημαντικό μέρος της χρηματοδοτικής ζήτησης των ΜμΕ. Η ΕΑΤ συμμετείχε σε δάνεια με ευνοϊκούς όρους (ΤΕΠΙΧ ΙΙ), δάνεια κεφαλαίου κίνησης (Ταμείο Εγγυοδοσίας επιχειρήσεων COVID για Μεγάλες και ΜμΕ), στη στήριξη των ΜμΕ που προάγουν έρευνα και καινοτομία (Ταμείο Εγγυοδοσίας Καινοτομίας), στο πρόγραμμα Εξοικονομώ-Αυτονομώ κ.ά.
Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι το 75% των εγκεκριμένων δανείων αφορούσε επιχειρήσεις που απασχολούν έως δέκα εργαζομένους, ενώ το 90% των δανείων της αφορά στην πράσινη μετάβαση. Σύμφωνα με μελέτη του Ινστιτούτου wifOR, μόνο την περίοδο 2019-2021 η ΕΑΤ πρόσθεσε στο ΑΕΠ 7,7 δις ευρώ και στήριξε 306.000 θέσεις εργασίας.
Έχοντας πλέον εισέλθει στη νέα προγραμματική περίοδο 2021-2027 η στόχευση μας δίνεται στον απαιτούμενο εκσυγχρονισμό των ΜμΕ, παρέχοντάς τους τα κατάλληλα χρηματοδοτικά εφόδια ώστε να αναπτυχθούν και να ενισχύσουν την ανθεκτικότητά τους. Στις νέες προτεραιότητες των συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων περιλαμβάνονται:
– η μεγέθυνση των ελληνικών επιχειρήσεων (μέσω συνεργειών αλλά και συγχωνεύσεων).
– ο ψηφιακός και «πράσινος» μετασχηματισμός τους.
– η ενίσχυση για τη συμμετοχή τους στις ευρωπαϊκές και διεθνείς αλυσίδες αξίας.
– η πιστοποίηση προϊόντων και διαδικασιών.
– η βελτίωση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού.
– η υποστήριξη των επιχειρήσεων να προσδιορίσουν τις ανάγκες τους.
Κλειδί για τον επιτυχή μετασχηματισμό των ΜμΕ στο νέο περιβάλλον είναι η επαρκής χρηματοδότησή τους. Η ελληνική οικονομία, σε αντίθεση με το παρελθόν, έχει σήμερα στη διάθεσή της αυξημένες πηγές χρηματοδότησης, καθώς η χώρα μας είναι η πλέον ωφελούμενη χώρα στην κατανομή των κοινοτικών πόρων αθροιστικά από το νέο ΕΣΠΑ 2021-2027 και το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (συνολικά 62 δις ευρώ).
Είναι αυτονόητο ότι ένα σημαντικό μέρος των διαθέσιμων πόρων θα κατευθυνθεί στην στήριξη της επιχειρηματικότητας (υπολογίζεται ότι η χρηματοδοτική ζήτηση των ελληνικών ΜμΕ στα επόμενα χρόνια πλησιάζει τα 82 δις ευρώ). Για το σκοπό αυτό στη νέα προγραμματική περίοδο του ΕΣΠΑ 2021-2027 πρόκειται να κινητοποιηθούν συνολικοί πόροι ύψους περίπου 5 δις ευρώ (επιδοτήσεις και δάνεια). Ήδη έχουν εκδοθεί προσκλήσεις κρατικών ενισχύσεων συνολικού ύψους 1,35 δις για τον πράσινο και τον ψηφιακό μετασχηματισμό υφιστάμενων επιχειρήσεων καθώς και την ίδρυση νέων επιχειρήσεων στον τουριστικό τομέα και στη γενική επιχειρηματικότητα.
Αναφορικά με τα νέα χρηματοδοτικά εργαλεία για την παροχή ρευστότητας στις ΜμΕ (δάνεια και εγγυήσεις) επισημαίνουμε την έναρξη του νέου Ταμείου Επιχειρηματικότητας ΙΙΙ. Το ΤΕΠΙΧ ΙΙΙ, προϋπολογισμού 500 εκατ. ευρώ, πρόκειται να διοχετεύσει στις ΜμΕ, με τη συνεργασία των τραπεζών, δάνεια ύψους 2,2 δις ευρώ, συνδυάζοντας την επιδότηση του επιτοκίου με την εγγύηση και παρέχοντας τόσο επενδυτικά δάνεια όσο και δάνεια κεφαλαίου κίνησης.
Παράλληλα σχεδιάζεται η επόμενη γενιά χρηματοδοτικών εργαλείων με προτεραιότητα στη βιώσιμη χρηματοδότηση (sustainable finance), ενώ σταδιακά πρέπει να προωθήσουμε την υιοθέτηση κριτηρίων ESG στα προγράμματα ενίσχυσης των επιχειρήσεων.
Αναφορικά δε με το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (Σχέδιο Ελλάδα 2.0) πρέπει να επισημάνουμε ότι μόνο στο πρόγραμμα της Δανειακής Στήριξης έως σήμερα έχουν ενταχθεί επενδυτικά σχέδια ΜμΕ ύψους 4,91 δις ευρώ (που αντιστοιχούν το 62% των συνολικών ενισχυόμενων επιχειρήσεων), ενώ ενισχύονται μέσω δράσεων άμεσων επιδοτήσεων επενδυτικά σχέδια ύψους περίπου 1 δις ευρώ.
Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι οι κοινοτικοί πόροι συνιστούν μία σημαντική «δύναμη πυρός» απέναντι στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ΜμΕ παρέχοντας σημαντικές ευκαιρίες ανάπτυξης που πρέπει να αξιοποιήσουμε αποτελεσματικά. Δεν πρέπει άλλωστε να ξεχνούμε ότι η βιωσιμότητα των ΜμΕ αφορά στην ευρωστία της ελληνικής οικονομίας και την ευημερία του τόπου μας.
