Οι ολοκληρωμένες χωρικές επενδύσεις αποτελούν ένα εργαλείο που, μέσω των προγραμμάτων της Πολιτικής Συνοχής, είναι σε θέση να συμβάλλει σημαντικά στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των τοπικών περιοχών της χώρας μας. Ωστόσο στην τρέχουσα προγραμματική περίοδο τα αποτελέσματα δεν ήταν αυτά που επιθυμούσαμε για μια σειρά από λόγους, ενδεχομένως γιατί πρόκειται για νέα στρατηγική που εφαρμόζεται για πρώτη φορά αλλά και γιατί διαπιστώθηκε, μεταξύ άλλων, έλλειμμα στο συντονισμό των χωρικών στρατηγικών.
Ακολουθεί συνέντευξη του Γενικού Γραμματέα Δημοσίων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ Δημήτρη Σκάλκου, στην έκδοση του 4ου τεύχους του newsletter του Ινστιτούτου Τεκμηρίωσης, Έρευνας και Καινοτομιών «Μετά – Γνώση» του ΕΚΔΔΑ, Ιανουάριος 2023.
Κατά τη διάρκεια της προηγούμενης προγραμματικής περιόδου (2014-2020) προτάχθηκαν οι ολοκληρωμένες στρατηγικές εδαφικής ανάπτυξης και αστικής ανάπτυξης για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των Περιφερειών και την ενίσχυση της κοινωνικοοικονομικής τους ανάπτυξης. Πώς αποτιμάται σήμερα η αποτελεσματικότητα των σχετικών έργων στις 13 Περιφέρειες; Έχει περιληφθεί κάποια νέα στρατηγική στο νέο ΕΣΠΑ (2021-2027) για την αντιμετώπιση των ιδιαίτερων αναπτυξιακών αναγκών των νησιωτικών και ορεινών Περιφερειών;
Οι ολοκληρωμένες χωρικές επενδύσεις αποτελούν ένα εργαλείο που, μέσω των προγραμμάτων της Πολιτικής Συνοχής, είναι σε θέση να συμβάλλει σημαντικά στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των τοπικών περιοχών της χώρας μας. Ωστόσο στην τρέχουσα προγραμματική περίοδο τα αποτελέσματα δεν ήταν αυτά που επιθυμούσαμε για μια σειρά από λόγους, ενδεχομένως γιατί πρόκειται για νέα στρατηγική που εφαρμόζεται για πρώτη φορά αλλά και γιατί διαπιστώθηκε, μεταξύ άλλων, έλλειμμα στο συντονισμό των χωρικών στρατηγικών. Είναι ενδεικτικό ότι, έως σήμερα οι ΟΧΕ εμφανίζουν πληρωμές μόλις 156 εκατ. ευρώ σε σύνολο ενός δις ευρώ. Σημειώνω δε, ότι στη νέα περίοδο δεσμεύονται στις ΟΧΕ περισσότερα από 1,5 δις ευρώ (μια αύξηση που αντιστοιχεί στο 50%) και γίνεται λοιπόν αντιληπτό το μέγεθος της πρόκλησης που αντιμετωπίζουμε για την αξιοποίησή τους.
Σε ότι αφορά στις νησιωτικές και τις ορεινές περιοχές της χώρας, αυτές αντιμετωπίζουν ειδικά ζητήματα και παρουσιάζουν ιδιαίτερες ανάγκες που κατά κύριο λόγο συνδέονται με την απομόνωση ή τη δύσκολη πρόσβαση σε αυτές. Πρόκειται σε πολλές περιπτώσεις για δομικές αδυναμίες της «νησιωτικότητας» και της «ορεινότητας», εκείνων δηλαδή των ιδιαίτερων οικονομικών, γεωγραφικών και δημογραφικών χαρακτηριστικών αυτών των περιοχών που περιορίζουν τις αναπτυξιακές δυνατότητές τους. Ειδικότερα, τα μικρά νησιά και οι ορεινοί οικισμοί υφίστανται τους περιορισμούς που συνδέονται με το μέγεθός τους που δυσκολεύει την ανάπτυξη οικονομιών κλίμακας, τις κατακερματισμένες και απομακρυσμένες αγορές που καταλήγουν σε υψηλά μεταφορικά κόστη, την αυξημένη ευαισθησία απέναντι σε περιβαλλοντικές απειλές που επηρεάζουν άμεσα κύριους κλάδους της νησιωτικής οικονομίας, όπως ο τουρισμός και η αγροτική παραγωγή, τις ελλιπείς υποδομές συγκριτικά με την ηπειρωτική χώρα.
Στη νέα προγραμματική περίοδο και σύμφωνα με την ολοκληρωμένη εθνική στρατηγική για το θαλάσσιο και νησιωτικό χώρο που εκπονήθηκε με την ευθύνη του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής πρόκειται να χρηματοδοτηθούν δράσεις σε τρεις κύριους άξονες, τη νησιωτική επιχειρηματικότητα, τις λιμενικές υποδομές και τις θαλάσσιες μεταφορές και συγκοινωνίες, την προώθηση τη ενεργειακής αυτονομίας των νησιών. Σε αυτή την κατεύθυνση αξίζει να αναφέρουμε τα GReco Islands, μία νέα πρωτοβουλία για την ενεργειακή αυτονομία τον βιώσιμο τουρισμό που ξεκινά πιλοτικά σε νησιά με πληθυσμό μικρότερο των 3.000 κατοίκων. Αντίστοιχες δράσεις σχεδιάζονται για τις ορεινές περιοχές και τους τριάντα οκτώ ορεινούς δήμους της χώρας.
Σε θεσμικό επίπεδο και προκειμένου να ενισχύσουμε το συντονισμό των χωρικών επενδύσεων στη νέα προγραμματική περίοδο, προχωρήσαμε στη σύσταση ειδικής μονάδας στην επίσης νεοσύστατη Ειδική Υπηρεσία Υποστήριξης των Περιφερειακών Προγραμμάτων (ΠεΠ) και η οποία εντάσσεται οργανικά στην Εθνική Αρχή Συντονισμού στο Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων, ενώ αναβαθμίζεται το Εθνικό Δίκτυο Ολοκληρωμένης Χωρικής Ανάπτυξης- και με τη θεσμικά κατοχυρωμένη πλέον συμμετοχή της ΚΕΔΕ. Κατά συνέπεια η αποκτηθείσα εμπειρία, οι ολοκληρωμένες στρατηγικές, οι αυξημένοι πόροι και ο αποτελεσματικός συντονισμός θα δώσουν τα οφέλη που προσδοκούμε από τις χωρικές επενδύσεις.
Την τελευταία 15ετια, με πόρους του ΕΣΠΑ, έχει πραγματοποιηθεί μεγάλος αριθμός εκπαιδευτικών προγραμμάτων για δημοσίους υπαλλήλους, με στόχο την αναβάθμιση των δεξιοτήτων τους και της διοικητικής ικανότητάς τους. Σήμερα η Δημόσια Διοίκηση καλείται να διαχειρισθεί σημαντικούς πόρους από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και το ΕΣΠΑ, μέσα στα επόμενα χρόνια, ενώ παράλληλα χρειάζεται να προωθήσει σημαντικές μεταρρυθμίσεις σε αρκετά πεδία δημοσίων πολιτικών. Πώς σκοπεύετε να διασφαλίσετε την καλύτερη δυνατή χρήση των σχετικών πόρων του ΕΣΠΑ προς αυτήν την κατεύθυνση;
Η ενίσχυση της διοικητικής ικανότητας της δημόσιας διοίκησης αποτελεί μία από τις βασικές προτεραιότητες μας τόσο στο τρέχον όσο και στο νέο ΕΣΠΑ. Κι αυτό κύρια για δύο λόγους: Πρώτον, οι φορείς του Δημοσίου συγκαταλέγονται ανάμεσα στους κύριους φορείς υλοποίησης και δικαιούχους των συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων. Δεύτερον, έχει καταδειχτεί ότι η αποτελεσματική αξιοποίηση των κοινοτικών πόρων συνδέεται με την επαρκή θεσμική ικανότητα των δικαιούχων των προγραμμάτων να τα «τρέξουν». Στην τρέχουσα προγραμματική περίοδο 2014-2020 διατέθηκαν περίπου σαράντα οκτώ εκατ. ευρώ για δράσεις που αφορούν στην αναβάθμιση των δεξιοτήτων και της διοικητικής ικανότητας 280.000 στελεχών της δημόσιας διοίκησης ενώ 1.200 ωφελούμενοι εντάχθηκαν σε δράσεις προεισαγωγικής εκπαίδευσης στο ΕΚΔΔΑ.
Στη νέα Προγραμματική Περίοδο μέσω των τομεακών προγραμμάτων θα συγχρηματοδοτηθούν σημαντικές παρεμβάσεις, κυρίως συστημικού χαρακτήρα, που αφορούν σε κρίσιμούς τομείς δημόσιων πολιτικών. Αναφέρω συνοπτικά τις δράσεις ψηφιακής κατάρτισης για τους δημοσίους υπαλλήλους (μέσα από το νέο πρόγραμμα του Ψηφιακού Μετασχηματισμού), τις δράσεις για τον εκσυγχρονισμό και ενίσχυση θεσμών και υπηρεσιών της αγοράς εργασίας, της εκπαίδευσης και της κοινωνικής ένταξης. Ακόμη πρόκειται να υποστηριχτούν μεταρρυθμίσεις στις διάφορες βαθμίδες του εκπαιδευτικού συστήματος (π.χ. την αξιολόγηση-λογοδοσία και τη διεθνοποίηση-εξωστρέφεια των ΑΕΙ, το σύγχρονο και εμπλουτισμένο διετές νηπιαγωγείο, τα «εργαστήρια δεξιοτήτων» στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, κ.ά.), αλλά και του ΕΣΥ, με έμφαση στην πρωτοβάθμια περίθαλψη και φροντίδα, ειδικά των ευάλωτων πολιτών, όπως και του τομέα της Κοινωνικής Προστασίας (όπως τα Κέντρα Κοινότητας, τα ΚΔΑΠ κλπ.).
Μια σημαντική παράμετρος του νέου ΕΣΠΑ που εκπληρώνει τις επιταγές της Ε.Ε. για την περιφερειακή πολιτική είναι η κατά 2,2 δις αύξηση των κονδυλίων που θα διαχειριστούν οι Περιφέρειες της χώρας, μέσω των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων (ΠΕΠ) (8,1 δις ευρώ από 5,9 δις κατά την προηγούμενη περίοδο). Επίσης, χρηματοδοτούνται για πρώτη φορά νέες πολιτικές προτεραιότητες μέσω διακριτών προγραμμάτων, όπως το Ταμείο για τη Δίκαιη Μετάβαση (λιγνιτικές περιοχές και νησιά), η Πολιτική Προστασία και οι δράσεις για το κλίμα, όπου θα διατεθεί το 30% των πόρων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ). Υπάρχει μια εκ των προτέρων εκτίμηση των θέσεων εργασίας που θα μπορούσαν να δημιουργηθούν από αυτές τις δημόσιες επενδύσεις, καθώς και των αντίστοιχων επαγγελματικών προσόντων που απαιτούνται για την εκτέλεσή τους;
Ορθά επισημαίνετε την σημαντική αύξηση των πόρων που θα διαχειριστούν οι δεκατρείς περιφέρειες της χώρας στη νέα προγραμματική περίοδο 2021-2027, πόροι που αντιστοιχούν στο ένα τρίτο του συνολικού διαθέσιμου προϋπολογισμού. Φυσικά η ενίσχυση των περιφερειών δεν εξαντλείται στα Περιφερειακά Προγράμματα καθώς το σύνολο των πόρων που δεσμεύονται στα τομεακά προγράμματα του ΕΣΠΑ χωροθετούνται στις περιφέρειες της χώρας. Και βέβαια προχωρήσαμε στο σχεδιασμό ενός νέου χωρικού Προγράμματος, αυτού της Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΔΑΜ) 2021-2027 για την ενεργειακή προσαρμογή των περιοχών της Δυτικής Μακεδονίας, της Μεγαλόπολης στην Πελοπόννησο αλλά και των νησιών μας.
Η περιφερειακή πολιτική αποτελεί συστατικό στοιχείο της κυβερνητικής πολιτικής για μία δυναμική, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Με βάση τις πρώτες μελέτες που έχουμε στη διάθεσή μας (ανάμεσά τους και αυτή του ΙΟΒΕ), το νέο ΕΣΠΑ 2021-2027, ως προς τις μακρο-οικονομικές επιδράσεις του, υπολογίζεται να οδηγήσει σε αύξηση του ΑΕΠ την περίοδο 2021-2030 κατά τριανταένα δις ευρώ και την περίοδο 2021-2035 κατά 62,9 δις ευρώ, δημιουργώντας παράλληλα περίπου εκατόν είκοσι πέντε χιλιάδες νέες σταθερές θέσεις εργασίας. Είναι προφανές ότι, τα αυξημένα επενδυτικά κεφάλαια που κατευθύνονται στη χώρα μας αλλά και οι ιδιαίτερα αυξημένοι χρηματοδοτικοί πόροι από το νέο ΕΣΠΑ και το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, αυξάνουν τη ζήτηση εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού. Ειδικά οι «πράσινες» επενδύσεις (κυκλική οικονομία, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, κ.ά.) και οι ψηφιακές επενδύσεις (δίκτυα, κλπ.) θα απαιτήσουν ειδικές δεξιότητες (μηχανικοί περιβάλλοντος, μηχανικοί πληροφοριακών συστημάτων, κλπ.). Η χώρα μας διαθέτει ένα υψηλά καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό που, σε συνδυασμό με τις δράσεις αναβάθμισης των δεξιοτήτων που σχεδιάζονται και άλλες που ήδη εφαρμόζονται, μπορούν όχι μόνο να καλύψουν τις ανάγκες των δρομολογούμενων επενδύσεων αλλά και να αντιστρέψουν το φαινόμενο του brain drain που βιώσαμε τα προηγούμενα χρόνια.
